giáo án Bài ca nhà tranh bị gió thu phá (Đỗ Phủ)- ngữ văn 7

[Giáo án văn học]

Tiết 41: Văn bản: BÀI CA NHÀ TRANH BỊ GIÓ THU PHÁ (Đỗ Phủ)

​

A- MỤC TIÊU BÀI DẠY:

1. Kiến thức: Cảm nhận được tinh thần nhân đạo và lòng vị tha cao cả của nhà thơ Đỗ phủ.

2. Kỹ năng: Bước đầu thấy được vị trí và ý nghĩa của những yếu tố miêu tả và tự sự trong thơ trữ tình và bước đầu thấy được đặc điểm của bút pháp Đỗ Phủ qua những dòng thơ miêu tả và tự sự.

3. Thái độ: Cảm thông với nỗi khổ, bất hạnh của người khác.

C. CHUẨN BỊ.

1. Giáo viên: Giáo án, tranh minh hoạ, SGK, SGV

2. Học sinh: Vở ghi, SGK, đọc, soạn bài.

C – PHƯƠNG PHÁP

Thuyết trình, phát vấn, nhóm học tập......

D- TIẾN TRÌNH DẠY – HỌC:

1- Ổn định tổ chức

2- Kiểm tra bài cũ:

Đọc thuộc lòng bài thơ Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê (bản phiên âm và bản dịch thơ). Nêu những nét nổi bật về nội dung, nghệ thuật của bài thơ? (ghi nhớ -128 )

3- Bài mới:

Lí Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị là 3 nhà thơ lớn nhất của Trung Hoa đời Đường. Nếu Lí Bạch là nhà thơ lãng mạn vĩ đại, là “Tiên thi” thì Đỗ Phủ là nhà thơ hiện thực vĩ đại, là “Thi sử thi thánh “ (ông thánh làm thơ ). Cuộc đời của ông long đong khốn khổ, chết vì nghèo đói, bệnh tật. Ông đã để lại cho đời gần 1500 bài thơ trầm uất, buồn đau, nuốt tiếng khóc nhưng lại sáng ngời lên tinh thần nhân ái bao la. Bài ca nhà tranh bị gió thu phá là 1 bài thơ như thế.

Hoạt động của thầy-trò​

Nội dung kiến thức​

- Dựa vào chú thích, em hãy nêu 1 vài nét về tác giả bài thơ? - Gv: Ông là nhà thơ giàu lòng yêu nước, thương dân, lo đời, ghét cường quyền bạo ngược. Tính hiện thực và tinh thần nhân đạo dào dạt trong hơn 1400 bài thơ để lại, phản ánh tâm hồn cao đẹp của 1 “nhà thơ dân đen”. Cuộc đời của Đỗ Phủ trải qua nhiều bất hạnh: Công danh lận đận, con chết, lưu lạc tha hương, càng cuối đời càng nghèo đói, cơm không đủ ăn, ốm đau không thuốc thang cơm cháo, nằm chết trên 1 chiếc thuyền rách nát nơi quê hương. - Em hãy nêu hoàn cảnh ra đời của bài thơ? - Gv: Bài thơ ... được xếp vào trong số 100 bài thơ hay nhất của Đỗ Phủ. Ông viết bài thơ này vào những năm cuối đời mình. 760 hay 761 được bạn bè giúp đỡ, Đỗ Phủ dựng được 1 cái nhà tranh bên cạnh khe Cán Hoa ở phía Tây Thành Đô, tỉnh Phú Xuyên nhưng chưa được bao lâu thì căn nhà đã bị gió mưa thu phá nát. Đỗ Phủ buồn rầu xúc cảm viết bài thơ này. - Hd đọc: Giọng vừa kể vừa tả bộc lộ cảm xúc buồn bã, bất lực, cay đắng của nhà thơ. Đọc 3 khổ đầu với giọng tươi sáng, phấn chấn hơn ở khổ thơ cuối. - Giải thích từ khó: chú thích 1-sgk. - Dựa vào số câu, số tiếng trong bài thơ, em hãy cho biết bài thơ được viết theo thể thơ nào? - Nhắc lại sự hiểu biết của em về thể thơ cổ thể? - Bài thơ có bao nhiêu câu, chia thành mấy phần, mấy đoạn? Ý của từng phần, từng đoạn? (có 2 cách chia: 2 phần: 3 khổ đầu và 1 khổ cuối. 4 đoạn: 4 khổ ) - Gv: Đây là bài thơ vừa trữ tình vừa tự sự, rất đặc trưng của Đỗ Phủ. Bây giờ chúng ta đi tìm hiểu bài thơ theo bố cục 2 đoạn. - Hs đọc khổ thơ đầu, khổ thơ em vừa đọc tả cảnh gì? - Nhà Đỗ Phủ bị phá trong hoàn cảnh thời tiết như thế nào? - Hình ảnh nhà bị phá được miêu tả tập trung ở chi tiết nào? - Những mảnh tranh bị gió cuốn bay được miêu tả cụ thể trong những câu thơ nào? - Hình ảnh những mảnh tranh bị gió cuốn bay đi như thế gợi lên 1 cảnh tượng như thế nào? - Một căn nhà không chống chọi nổi với gió thu, thì đó là 1 căn nhà như thế nào? Chủ nhân là người giàu hay nghèo ? (nhà đơn sơ, không chắc chắn - chủ nhà là người nghèo khó) - Em hãy hình dung tâm trạng của chủ nhân ngôi nhà đang bị phá lúc này? (khi nhà bị gió thu phá, chủ nhân rất lo lắng, rất tiếc nhưng đành bó tay bất lực) - Gv: 5 câu thơ đầu tả cảnh gió làm tốc mái nhà. Tài nghệ của nhà thơ là ở chỗ không biểu lộ tình cảm, ý nghĩ 1 cách trừu tượng mà gửi tình ý vào việc miêu tả 1 cách khách quan. Đoạn thơ gợi cho ta thấy rõ 1 ông già gầy gò mặc bộ quần áo cũ mỏng manh, rách rưới, chống gậy đứng ngoài ngôi nhà, mắt chăm chăm nhìn gió thu gào thét đang cuốn đi những lớp tranh của mái nhà mình rồi thổi bay qua sang bên kia sông, rơi vãi lung tung khắp nơi; và tâm trạng lo âu, sốt ruột cùng nỗi ai oán phẫn nộ trước cảnh cuồng phong phá nát nhà mình. Đọc đến đây chúng ta không thể không thương cảm xót xa cho hoàn cảnh của ông già ấy. - Hs đọc khổ 2 - Khổ 2 miêu tả cảnh gì? - Cảnh trẻ con cướp giật tranh được miêu tả qua câu thơ nào? - Trong mưa gió, trẻ con tranh nhau cướp giật từng mảnh tranh ngay trước mặt chủ nhà, cảnh tượng này gợi cho ta thấy cuộc sống XH thời Đỗ Phủ như thế nào? - Ta có nên trách lũ trẻ con thôn Nam không? Vì sao? (không - vì bọn chúng là những đứa trẻ đói nghèo, thất học nên mới cướp giật như vậy) - Câu thơ nào thể hiện nỗi đau bất lực của nhà thơ? - Hai câu thơ, gợi cho ta thấy hình ảnh ông già Đỗ Phủ là người như thế nào? - Gv: Khổ 2 vừa kể việc, vừa bộc lộ nỗi xót xa, đau đớn trước 1 XH loạn lạc, đảo điên: Nếu nhà thơ quả không quá khốn cùng thì dẫu cuồng phong cuốn mất mái nhà tranh cũng không cháy bỏng cả ruột gan như thế và nếu lũ trẻ không khốn cùng cũng không mạo hiểm lao vào giữa cơn cuồng phong để nhặt nhạnh những tấm tranh chẳng có giá trị là bao như thế. - Hs đọc khổ 3 - Khổ thơ miêu tả cảnh gì? Hai câu thơ gợi cho ta 1 không gian như thế nào? - Những chi tiết này gợi cho em liên tưởng tới 1 XH như thế nào? - Hai câu thơ: “Mền vải... lót nát” diễn tả ý gì? (Tấm chăn cũ không còn giữ được hơi ấm, nay bị bọn trẻ do mưa lạnh khó ngủ đạp cho rách thêm). - Cảnh tượng này cho thấy cuộc sống của gia đình Đỗ Phủ như thế nào? - Cơn loạn: Nói về sự biến An Lộc Sơn - Sử Tư Minh xảy ra 755 - 763 dẫn đến tình hình XH rối loạn. - Hai câu thơ này có sử dụng biện pháp NT gì?sử dụng câu hỏi tu từ có tác dụng gì? - Gv: Qua 3 khổ với 18 câu thơ, tác giả vừa kể, vừa tả về 1 trận gió mưa mùa thu tàn phá căn nhà của mình, vừa ẩn dụ về bức tranh XH đầy li loạn thời kì trung Đường bấy giờ. Từ đó nhà thơ cất lên tiếng nói xót xa cho thân phận mình nói riêng, cho kiếp người nói chung trước thiên tai và những tai ương do con người gây ra. Mỗi dòng thơ như 1 dòng nước mắt cứ tuôn ra, tuôn ra mãi. - Hs đọc khổ 4 - Khổ 4 nói về điều gì? - Nhà thơ có ước nguyện gì? - Ước nhà to vững chắc để làm gì? - Vì sao Đỗ Phủ lại ước nhà cho kẻ sĩ nghèo ngoài thiên hạ? (vì họ là những người có tài, có đức nhưng phải chịu nghèo khổ) - Từ ước vọng của nhà thơ, ta nhận thấy thực trạng của cuộc sống XH thời đó như thế nào? - Câu thơ nào cực tả ước vọng của nhà thơ ? - Lời than của nhà thơ có ý nghĩa gì? - Gv: 2 câu kết thể hiện tấm lòng vị tha và tinh thần nhân đạo rất đáng quí của Đỗ Phủ. Mơ ước ấy tuy mang màu sắc ảo tưởng, lãng mạn nhưng rất chân thực, nó bắt nguồn từ cuộc sống có thực và bản tính nhân đạo của 1 thi sĩ luôn gắn bó với đời, luôn quan tâm và mong muốn cho nhân dân được ấm no hạnh phúc. - Bài thơ được biểu đạt bằng những phương thức nào? Phương thức nào là chính? - Bài thơ đã biểu cảm được những vấn đề gì? - Giải thích tại sao văn bản này lại có tên là bài ca nhà tranh bị gió thu phá?

I- Đọc, tìm hiểu chung: 1- Tác giả: Đỗ Phủ (712-770 ). - Là nhà thơ nổi tiếng đời Đường. - Là danh nhân văn hoá thế giới. - Là nhà thơ lớn nhất trong lịch sử thơ ca cổ điển TQ. - Thơ ông phản ánh chân thực sâu sắc XH đương thời nên được mệnh danh là “Thi sử - thi thánh” (ông thánh làm thơ). 2- Tác phẩm: - Bài thơ được viết vào những năm cuối đời (760 hoặc 761). 1. Đọc 2. Thể thơ - Thơ tự do cổ thể (ra đời trước đời Đường: vần, nhịp, câu, chữ đều khá tự do, phóng khoáng). 3. Bố cục: 2 phần. - 18 câu đầu: Nỗi khổ, nghèo và lời than thở vì mái nhà tranh bị gió thu phá nát. + Đ1: Kể - tả về việc gió thu thổi bay mái nhà tranh. + Đ2: Trẻ con cướp tranh, nhà thơ bất lực, ấm ức. + Đ3: Đêm mưa, rét, nhà dột, nằm suốt đêm không ngủ. - 5 câu cuối: + Đ4: Mơ ước của nhà thơ. II- Đọc - Hiểu văn bản: 1- Ba khổ thơ đầu: a- Khổ 1: Cảnh nhà bị gió thu phá Tháng tám, thu cao, gió thét già Cuộn mất ba lớp tranh nhà ta. Tranh bay sang sông rải khắp bờ, Mảnh cao treo tót ngọn rừng xa,​ Mảnh thấp bay lộn vào mương sa. -> Hình ảnh miêu tả - gợi 1 cảnh tượng tan tác, tiêu điều. b- Khổ 2: Cảnh trẻ con cướp giật tranh. Nỡ nhè trước mặt xô cướp giật, Cắp tranh đi tuốt vào luỹ tre. -> Gợi cuộc sống khốn khổ, đáng thương. Môi khô miệng cháy gào chẳng được, Quay về, chống gậy lòng ấm ức! => Già yếu, tội nghiệp, đáng thương. c- Khổ 3: Cảnh nhà thơ ướt lạnh trong đêm Giây lát, gió lặng, mây tối mực, Trời thu mịt mịt đêm đen đặc. -> Gợi 1 không gian lạnh lẽo bị bóng tối dày đặc bao phủ. - Liên tưởng tới 1 XH đen tối, bế tắc, đói khổ. Mền vải lâu năm lạnh tựa sắt, Con nằm xấu nết đạp lót nát => Gia đình nghèo khổ, túng bấn, không có lối thoát. Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê Đêm dài ướt át sao cho chót? -> Câu hỏi tu từ vừa giãi bày nỗi đắng cay của nhà thơ, vừa ngầm lên án giai cấp thống trị hèn kém để xảy ra nạn binh đao khiến nhân dân đói khổ lầm than. 2- Khổ 4: Ước nguyện của nhà thơ. Ước được nhà rộng muôn nghìn gian, Che khắp thiên hạ kẻ sĩ nghèo => XH đói nghèo, khổ cực, không có sự công bằng. Than ôi! Bao giờ nhà ấy sừng sững dựng trước mắt Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được! -> Sẵn sàng hi sinh vì hạnh phúc chung. => Phê phán thực trạng XH bế tắc, bất công. IV. Tổng kết : - Miêu tả, tự sự và biểu cảm. - Nói lên nỗi thống khổ của bản thân và bộc lộ khát vọng cao cả. V. Luyện tập: Bài ca: Vì đây là bài thơ, là tiếng lòng cao đẹp của tác giả muốn cất cao tiếng hát về con người, khích lệ con người vượt lên mọi nỗi đau khổ của cuộc đời hiện tại để hướng tới 1 tương lai tươi sáng. Đỗ Phủ đích thực là nhà thơ hiện thực mang tâm hồn lãng mạn cao quí, xứng đáng được người đời tôn là bậc “Thi thánh”.

4-Củng cố, hướng dẫn

- Học thuộc lòng bài thơ, thuộc ghi nhớ.

- Ôn tập phần ngữ văn: Từ bài 4 -> bài 10 - Tiết sau kiểm tra.

Rút kinh nghiệm

 

[Giáo án văn học]

Mao ốc vị thu phong sở phá ca
Bát nguyệt thu cao phong nộ hào,
Quyển ngã ốc thượng tam trùng mao.
Mao phi độ giang sái giang giao.
Cao giả quải quyến trường lâm sao,
Hạ giả phiêu chuyển trầm đường ao.
Nam thôn quần đồng khi ngã lão vô lực,
Nhẫn năng đối diện vi đạo tặc.
Công nhiên bão mao nhập trúc khứ,
Thần tiều khẩu táo hô bất đắc.
Qui lai ỷ trượng tự thán tức.
Nga khoảnh phong định vân mặc sắc,
Thu thiên mạc mạc hướng hôn hắc.
Bố khâm đa niên lãnh tự thiết.
Kiều nhi ác ngoạ đạp lý liệt.
Sàng đầu ốc lậu vô can xứ,
Vũ cước như ma vị đoạn tuyệt.
Tự kinh táng loạn thiểu thuỵ miên,
Trường dạ chiêm thấp hà do triệt.
An đắc quảng hạ thiên vạn gian,
Ðại tí thiên hạ hàn sĩ câu hoan nhan,
Phong vũ bất động an như san.
Ô hô, hà thời nhãn tiền đột ngột kiến thử ốc,
Ngô lư độc phá thụ đống tử diệc túc.



Dịch nghĩa
Tháng tám, trời thu cao, gió giận dữ gào thét,
Cuốn đi ba lớp cỏ tranh trên mái nhà ta.
Cỏ tranh bay qua sông, rải xuống miền đất bên sông.
Cao thì vắt vẻo treo trên ngọn cây rừng;
Thấp thì tả tơi rơi chìm xuống ao nước.
Lũ trẻ xóm nam khinh ta già yếu,
Nhẫn tâm làm giặc cướp ngay trước mặt ta.
Chúng công khai ôm cỏ tranh đi vào trong xóm trúc;
Ta khô môi rát miệng, kêu thét mà không được.
Trở về, chống gậy, thở than.
Một lát sau, gió yên mây đen như mực.
Trời thu bát ngát đen tối lúc chiều tà.
Chiếc chăn vải dùng nhiều năm, lạnh như sắt,
Bị đứa con thơ khó ngủ đạp rách toang.
Ở đầu giường mái nhà dột, không chổ nào khô;
Vết mưa nhiều như gai vẫn còn chưa hết.
Từ khi gặp cơn loạn lạc, mình ít ngủ,
Suốt đêm dài ướt đẫm, biết làm sao hết được!
Mong sao có được ngàn vạn gian nhà lớn,
Để giúp cho các hàn sĩ trong thiên hạ đều được vui vẻ,
Không bị kinh động vì mưa gió, yên ổn như núi non!
Hỡi ôi, biết bao giờ được trông thấy nhà này đứng cao sững trước mắt,
Dù cho riêng nhà ta bị phá vỡ, mình có chịu rét đến chết, cũng thoả lòng!