CHỦ ĐỀ: VĂN XUÔI TRUNG ĐẠI VIỆT NAM
Tiết 1 – 2 : TT tiết dạy theo KHDH
VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH
(Trích Thượng kinh kí sự) - Lê Hữu Trác
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
1.Kiến thức:
- Bức tranh chân thực, sinh động về cuộc sống xa hoa uy quyền nơi phủ chúa Trịnh và thái độ, tâm trạng của nhân vật “tôi” khi vào phủ chúa chữa bệnh cho Trịnh Cán.
- Vẻ đẹp tâm hồn Lê Hữu Trác: danh y, nhà thơ, nhà văn, nhà nho, thanh cao, coi thường danh lợi. Những nét đặc sắc về bút pháp kí sự: tài quan sát, miêu tả sinh động những sự việc có thật; lối kể chuyện lôi cuốn, hấp dẫn; chọn lựa chi tiết đặc sắc; đan xen văn xuôi và thơ.
2. Kĩ năng
Đọc – hiểu thể kí (kí sự) trung đại theo đặc trưng thể loại.
3. Phẩm chất:
Có ý thức trân trọng người hiền tài, quan điểm sống thanh đạm, trong sạch.
4. Định hướng năng lực cần phát triển cho học sinh:
- Năng lực sáng tạo: HS trình bày suy nghĩ và cảm xúc của bản thân trước vẻ đẹp nhân cách Lê Hữu Trác.
- Năng lực hợp tác: Thảo luận nhóm để thể hiện cảm nhận của cá nhân và lắng nghe ý kiến của bạn để tự điều chỉnh cá nhân mình.
- Năng lực thưởng thức văn học/cảm thụ thẩm mỹ: HS nhận ra được những giá trị thẩm mỹ trong tác phẩm.
- Năng lực tạo lập văn bản nghị luận.
B. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
I. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Chuẩn bị của Giáo viên
- Nghiên cứu SGK, SGV, tài liệu tham khảo; thiết kế bài học theo hướng đổi mới phát huy năng lực học sinh.
- Chuẩn bị, hướng dẫn HS trả lời các phiếu học tập.
- Chuẩn bị tác phẩm của Lê Hữu Trác, ảnh phóng to chân dung của Lê Hữu Trác và một số tài liệu tham khảo khác.
2. Chuẩn bị của Học sinh
- Đọc kĩ SGK và một số tài liệu liên quan bài học.
- Chuẩn bị bài theo các câu hỏi phần hướng dẫn học bài.
- Trả lời phiếu học tập:
Phiếu học tập số 1:
Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Cuộc đời
- Sự nghiệp, tác phẩm 2. Tác phẩm
- Thượng kinh kí sự
- Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh”
Phiếu học tập số 2:
Tìm hiểu nội dung đoạn trích
1.Những chi tiết miêu tả quang cảnh, cung cách sinh hoạt trong phủ chúa Trịnh? 2.Thái độ, tâm trạng của tác giả khi đến phủ chúa và khi thăm khám bệnh cho thế tử?
II. TIẾN TRÌNH DẠY VÀ HỌC
HĐ 1: KHỞI ĐỘNG.
-Mục tiêu: HS hứng khởi, có động lực, nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới của bài học.
-Phương pháp, kĩ thuật: kể nhanh, tư duy nhanh, trình bày một phút.
*CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
- Giáo viên giao nhiệm vụ: Bằng hiểu biết lịch sử của em, hãy nêu vài nét về bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỉ XVIII?
- HS làm việc cá nhân.
- HS báo cáo.
- GV nhận xét và chuẩn kiến thức.
- Bằng hiểu biết lịch sử của em, hãy nêu vài nét về bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỉ XVIII?
- Đưa ra bức tranh về phủ chúa Trịnh Bức tranh khiến các em nhớ tới tác phẩm nào đã học trong chương trình Ngữ văn THCS?
(Đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” – trích Vũ trung tùy bút- Phạm Đình Hổ)
Nêu những hiểu biết của em về đoạn trích đã học?
- GV liên hệ và dẫn vào bài mới: Lê Hữu Trác không chỉ là một thầy thuốc nổi tiếng mà còn được xem là một trong những tác giả văn học có những đóng góp lớn cho sự ra đời và phát triển của thể loại kí sự. Ông đã ghi chép một cách trung thực và sắc sảo hiện thực của cuộc sống trong phủ chúa Trịnh qua “Thượng kinh kí sự” (Kí sự lên kinh). Để hiểu rõ tài năng, nhân cách của Lê Hữu Trác cũng như hiện thực xã hội Việt Nam thế kỉ XVIII, chúng ta sẽ tìm hiểu đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (Trích Thượng kinh kí sự).
HĐ2. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
-Mục tiêu: HS nắm chắc nội dung bài học để giải quyết các bài tập
-Phương tiện: Sách giáo khoa.
-Phương pháp, kĩ thuật: Đọc ghi nhớ, tư duy, trình bày một phút,
Hoạt động của GV và HS
(Năng lực cần hình thành) Kiến thức cần đạt
Họat động 1: TÌM HIỂU CHUNG
* Thao tác 1 :
Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm.
*CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
* - Giáo viên giao nhiệm vụ: HS đọc nhanh Tiểu dẫn, SGK, tr. 3.
* HS lần lượt trả lời từng câu.
- HS làm việc cá nhân.
- HS báo cáo.
- GV nhận xét và chuẩn kiến thức.
(Năng lực thu thập thông tin, Năng lực giải quyết những tình huống đặt ra, Năng lực giao tiếng tiếng Việt).
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả
Lê Hữu Trác (1724 – 1791) hiệu là Hải Thượng Lãn Ông; là một danh y, nhà văn, nhà thơ lớn nửa cuối thế kỉ XVIII. Ông là tác giả của bộ sách y học nổi tiếng Hải thượng y tông tâm lĩnh.
2. Tác phẩm ( SGK)
Đoạn trích được rút ra từ Thượng kinh kí sự - tập kí sự bằng chữ Hán hoàn thành năm 1783, xếp ở cuối bộ Hải thượng y tông tâm lĩnh- ghi lại việc tác giả được triệu vào phủ cúa để khám bệnh kê đơn cho thế tử.
* Thao tác 1 :
Hướng dẫn HS đọc - hiểu văn bản
GV hướng dẫn cách đọc: giọng chậm rãi, từ tốn, chú ý đọc một số câu thoại, lời của quan chánh đường, lời thế tử, lời người thầy thuốc trong phủ, lời tác giả,...
GV đọc trước một đoạn.
* 1 HS đọc, cả lớp theo dõi.
(Năng lực làm chủ và phát triển bản thân: Năng lực tư duy)
* CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
- Giáo viên giao nhiệm vụ: 4 nhóm với 4 câu hỏi
- HS thảo luận khoảng 5 phút
- Đại diện mỗi nhóm trình bày sản phẩm của nhóm mình.
- Các nhóm khác nhận xét chéo.
- GV nhận xét vàchuẩn kiến thức.
Nhóm 1: Quang cảnh và cuộc sống đầy uy quyền của chúa Trịnh được tác giả miêu tả như thế nào?
Nhóm 2: Thái độ của tác giả bộc lộ như thế nào trước quang cảnh ở phủ chúa? em có nhận xét gì về thái độ ấy?
Nhóm 3: Nhân vật Thế tử Cán hiện ra như thế nào?
Nhóm 4: Thái độ của Lê Hữu Trác và phẩm chất của một thầy lang được thể hiện như thế nào khi khám bệnh cho Thế tử?
(Năng lực giải quyết những tình huống đặt ra, Năng lực hợp tác, trao đổi, thảo luận, Năng lực sáng tạo
Năng lực cảm thụ, thưởng thức cái đẹp)
Dự kiến trả lời:
* Nhóm 1 - Sự cao sang, quyền quý cùng cuộc sống hưởng thụ cực điểm của nhà chúa:
+ Quang cảnh tráng lệ, tôn nghiêm, lộng lẫy (đường vào phủ, khuôn viên vườn hoa, bên trong phủ và nội cung của thế tử,…).
+ Cung cách sinh hoạt, nghi lễ, khuôn phép (cách đưa đón thầy thuốc, cách xưng hô, kẻ hầu, người hạ, cảnh khám bệnh,…)
* Nhóm 2 : - Tỏ ra dửng dưng, sững sờ trước quang cảnh của phủ chúa “ Khác gì ngư phủ đào nguyên thủa nào”
- không đồng tình với cuộc sống quá no đủ tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do
* Nhóm 3
- Lối vào chỗ ở của vị chúa rất nhỏ “ Đi trong tối om...”
- Nơi thế tử ngự: không khí trở lân lạnh lẽo, thiếu sinh khí
- Hình hài, vóc dáng của Thế tử Cán:
+ Mặc áo đỏ ngồi trên sập vàng
+ Biết khen người giữa phép tắc “Ông này lạy khéo”
+ Đứng dậy cởi áo thì “Tinh khí khô hết, mặt khô, rốn lồi to, gân thì xanh...nguyên khí đã hao mòn... âm dương đều bị tổn hại -> một cơ thể ốm yếu, thiếu sinh khí
* Nhóm 4
- Thái độ, tâm trạng và những suy nghĩ của nhân vật “tôi”
+ Dửng dưng trước những quyến rũ vật chất, không đồng tình trước cuộc sống quá no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do;
+ Lúc đầu, có ý định chữa bệnh cầm chừng để tránh bị công danh trói buộc. Nhưng sau đó, ông thẳng thắn đưa ra cách chữa bệnh, kiên trì giải thích, dù khác ý với các quan thái y;
- Em có suy nghĩ gì về vẻ đẹp tâm hồn của Lê Hữu Trác
HS trả lời cá nhân: một thầy thuốc giỏi, bản lĩnh, giàu kinh nghiệm, y đức cao; xem thường danh lợi, quyền quý, yêu tự do và nếp sống thanh đạm.
Thao tác 3:
Hướng dẫn HS tổng kết bài học
GV nêu câu hỏi:
- Giá trị nổi bật của đoạn trích là gì? Giá trị ấy thể hiện ở những khía canh nào?
- Nhận xét nghệ thuật viết kí của tác giả?
- Qua đoạn trích, bày tỏ suy nghĩ về vẻ đạp tâm hồn của tác giả?
Nêu ý nghĩa văn bản?
* Tổng kết bài học theo những câu hỏi của GV.
HS trả lời cá nhân: Giá trị hiện thực của đoạn trích:
- Vẽ lại được bức tranh chân thực và sinh động về quang cảnh và cảnh sống trong phủ chúa Trịnh: xa hoa, quyền quý, hưởng lạc...
- Con người và phẩm chất của tác giả: tài năng y lí, đức độ khiêm nhường, trung thực cứng cỏi, lẽ sống trong sạch, thanh cao, giản dị, không màng công danh phú quý.
II. Đọc–hiểu chi tiết:
1. Cảnh sống xa hoa đầy uy quyền của chúa Trịnh và thái độ của tác giả
* Cảnh sống xa hoa đầy uy quyền của chúa Trịnh
+ Vào phủ chúa phải qua nhiều lần cửa và “ Những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp”. “ Đâu đâu cũng là cây cối um tùm chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương”
+ trong khuôn viên phủ chúa “ Người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi.
(phân tích bài thơ mà tác giả ngâm)
+ Nội cung được miêu tả gồm những chiếu gấm, màn là, sập vàng, ghế rồng, đèn sáng lấp lánh, hương hoa ngào ngạt, cung nhân xúm xít, mặt phần áo đỏ...
+ ăn uống thì “ Mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn của ngon vật lạ”
+ Về nghi thức: Nhiều thủ tục... Nghiêm đến nỗi tác giả phải “ Nín thở đứng chờ ở xa)
=> Phủ chúa Trịnh lộng lẫy sang trọng uy nghiêm được tác giả miêu tả bặng tài quan sát tỷ mỷ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động giữa con người với cảnh vật. Ngôn ngữ giản dị mộc mạc...
* Thái độ của tác giả
- Tỏ ra dửng dưng trước những quyến rũ của vật chất. Ông sững sờ trước quang cảnh của phủ chúa “ Khác gì ngư phủ đào nguyên thủa nào”
- Mặc dù khen cái đẹp cái sang nơi phủ chúa xong tác giả tỏ ra không đồng tình với cuộc sống quá no đủ tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do
2. Thế tử Cán và thái độ, con người Lê Hữu Trác
* Nhân vật Thế tử Cán:
- Lối vào chỗ ở của vị chúa rất nhỏ “ Đi trong tối om...”
- Nơi thế tử ngự: Vây quanh bao nhiêu là vật dụng gấm vóc lụa là vàng ngọc. Người thì đông nhưng đều im lặng
- Hình hài, vóc dáng của Thế tử Cán:
+ Mặc áo đỏ ngồi trên sập vàng
+ Biết khen người giữa phép tắc “Ông này lạy khéo”
+ Đứng dậy cởi áo thì “Tinh khí khô hết, mặt khô, rốn lồi to, gân thì xanh...nguyên khí đã hao mòn... âm dương đều bị tổn hại -> một cơ thể ốm yếu, thiếu sinh khí
=> Tác giả vừa tả vừa nhận xét khách quan Thế tử Cán được tái hiện lại thật đáng sợ. Tác giả ghi trong đơn thuốc “ 6 mạch tế sác và vô lực...trong thì trống”. Phải chăng cuộc sống vật chất quá đầy đủ, quá giàu sang phú quý nhưng tất cả nội lực bên trong là tinh thần ý chí, nghị lực, phẩm chất thì trống rỗng?
* Thái độ của Lê Hữu Trác và phẩm chất của một thầy lang khi khám bệnh cho Thế tử
- Một mặt tác giả chỉ ra căn bệnh cụ thể, nguyên nhân của nó, một mặt ngầm phê phán “Vì Thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”
+ Ông rất hiểu căn bệnh của Trịnh Cán, đưa ra cách chữa thuyết phục nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay, chúa sẽ tin dùng, công danh trói buộc. Đề tránh được việc ấy chỉ có thể chữa cầm chừng, dùng thuốc vô thưởng vô phạt. Song, làm thế lại trái với y đức. Cuối cùng phẩm chất, lương tâm trung thực của người thày thuốc đã thắng. Khi đã quyết tác giả thẳng thắn đưa ra lý lẽ để giải thích -> Tác giả là một thày thuốc giỏi có kiến thức sâu rộng, có y đức
3. Vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách của Lê Hữu Trác:
-Là một người thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng và dày dặn kinh nghiệm.
- Bên cạnh tài năng, ông còn là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ.
- Hơn nữa ông còn có những phẩm chất cao quý như khinh tường lợi danh, quyền quý, yêu thích tự do và nếp sống thanh đạm, giản dị nơi quên nhà…
III. TỔNG KẾT
1. Nghệ thuật:
Bút pháp ký sự đặc sắc của tác giả
- Quan sát tỉ mỉ. ghi chép trung thực, miêu tả cụ thể, sống động, chọn lựa được những chi tiết “đắt”, gây ấn tượng mạnh.
- Lối kể hấp dẫn, chân thực, hài hước.
- Kết hợp văn xuôi và thơ làm tăng chất trữ tình cho tác phẩm, góp phần thể hiện một cách kín đáo thái độ của người viết.
2. Ý nghĩa văn bản:
Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh phản ánh quyền lực to lớn của Trịnh Sâm, cuộc sống xa hoa, hưởng lạc trong phủ chúa đồng thời bày tỏ thái độ coi thường danh lợi, quyền quý của tác giả.
HĐ 3.LUYỆN TẬP.
-Mục tiêu: HS nắm chắc nội dung bài học để giải quyết các bài tập
-Phương tiện: Sách giáo khoa.
-Phương pháp, kĩ thuật: trình bày một phút,
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
- GV giao nhiệm vụ: 1. Sắp xếp sự việc diễn ra sau đây đúng theo trình tự:
1.Thánh chỉ 2.Qua mấy lần trướng gấm 3. Vườn cây ,hành lang 4. Bắt mạch kê dơn 5.Vào cung 6. Nhiều lần cửa 7. Hậu mã quân túc trực 8. gác tía, phòng trà 9. Cửa lớn, đại đường, quyền bổng 10.Hậu mã quân túc trực 11. về nơi trọ 12. Hậu cung .
Trả lời: ………………………..
2. Qua đoạn trích anh (chị) thấy Lê Hữu Trác là người như thế nào?
+Là người thầy thuốc …………………….
+Là nhà văn………………
+Là một ông quan….
- HS thực hiện nhiệm vụ:
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:
3. So sánh đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh”- Lê Hữu Trác với đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” – Phạm Đình Hổ và nhận xét về sự giống và khác nhau ở hai đoạn trích?
(Năng lực tư duy) Căn cứ vào văn bản để thực hiện.
Câu 3: Giống nhau: gần gũi ở cùng một đề tài, không gian địa điểm – phủ chúa Trịnh; giá trị hiện thực; ở thái độ kín đáo, giọng văn điềm đạm,…
Khác nhau:
+ Đoạn trích của Lê Hữu Trác: Giới hạn trong một lần vào phủ, trực tiếp mắt thấy tai nghe. Kể ở ngôi thứ nhất; không có chi tiết hư cấu, kì ảo.
+ Đoạn trích của Phạm Đình Hổ: tập hợp, tổng hợp hiện thực trên nhiều nguồn trực tiếp, gián tiếp. Kể ở ngôi thứ 3, có sử dụng chi tiết hư cấu, kì ảo.
HĐ 4.VẬN DỤNG.
-Mục tiêu: HS biết ứng dụng kiến thức đã học để giải quyết một vấn đề nâng cao.
-Phương tiện: Sách giáo khoa, tài liệu
-Phương pháp, kĩ thuật: Đọc ghi nhớ, tư duy, trình bày vấn đề.
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
GV giao nhiệm vụ: .Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi:
“Bệnh thế này không bổ thì không được. Nhưng sợ mình không ở lâu, nếu mình làm có kết quả ngay thì sẽ bị danh lợi nó ràng buộc, không làm sao về núi được. Chi bằng ta dùng thứ phương thuốc hòa hoãn, nếu không trúng thì cũng không sai bao nhiêu. Nhưng rồi lại nghĩ: Cha ông mình đời đợi chịu ơn chịu nước, ta phải dốc hết lòng thành, để nối tiếp cái lòng trung của cha ông mình mới được”.
( Trích Vào phủ chúa Trịnh, Tr8, SGK Ngữ văn 11 NC,Tập I, NXBGD 2007)
1/ Văn bản trên có nội dung gì?
2/ Xác định hình thức loại câu trong câu văn“Bệnh thế này không bổ thì không được”. Câu này có nội dung khẳng định, đúng hay sai ?
3/ Trình bày những diễn biến tâm trạng của Lê Hữu Trác khi kê đơn?
- HS thực hiện nhiệm vụ:
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:
(Năng lực giải quyết vấn đề) 1/ Văn bản trên có nội dung: thể hiện suy nghĩ, những băn khoăn của người thầy thuốc. Băn khoăn ấy thể hiện thái độ của ông đối với danh lợi và lương tâm nghề nghiệp, y đức của người thầy thuốc. Không đồng tình ủng hộ sự xa hoa nơi phủ chúa, không màng danh lợi nhưng ông không thể làm trái lương tâm.
2/ Câu văn“Bệnh thế này không bổ thì không được” thuộc loại câu phủ định nhưng lại có nội dung khẳng định.
3/ Những diễn biến tâm trạng của Lê Hữu Trác khi kê đơn :
- Có sự mâu thuẫn, giằng co:
+ Hiểu căn bệnh, biết cách chữa trị nhưng sợ chữa có hiệu quả ngay sẽ được chúa tin dùng, bị công danh trói buộc.
+ Muốn chữa cầm chừng nhưng lại sợ trái với lương tâm, y đức, sợ phụ lòng cha ông.
- Cuối cùng phẩm chất, lương tâm của người thầy thuốc đã thắng. Ông gạt sang một bên sở thích cá nhân để làm tròn trách nhiệm.
- Là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ;
- Khinh thường lợi danh, quyền quý, yêu thích tự do và nếp sống thanh đạm, giản dị nơi quê nhà
HĐ5: TÌM TÒI, MỞ RỘNG
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt
GV giao nhiệm vụ:
1.Khái quát phẩm chất hình tượng Lê Hữu Trác trong đoạn trích. Ông có phải là Ông Lười như bút hiệu tự đặt? Vì sao? Viết đoạn văn 5 đến 7 dòng để trả lời câu hỏi.
2. Qua hình tượng thái tử Trịnh Cán trong đoạn trích, em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa môi trường sống và sự phát triển của con người?
- HS thực hiện nhiệm vụ:
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:
- Chuẩn bị bài: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân
(Năng lực tự học) 1. Lê Hữu Trác: nhà thơ ; danh y lỗi lạc, từ tâm; bậc túc nho thâm trầm.
Ông Lười - Lãn Ông chỉ là một cách đặt bút hiệu theo kiểu hài hước, dân dã. Nhưng cũng rất đúng khi nói ông lười trong thái độ thờ ơ với công danh phú quý, trong lối sống tự do thanh cao nơi rừng núi quê nhà.
2. HS liên hệ thực tế.
V. TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Sách giáo khoa, sách giáo viên.
- Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức - kĩ năng 11
- Thiết kế bài giảng 11
- Giáo trình Văn học Việt Nam hiện đại (tập 1)
- Văn bản văn học 11,…
VI. RÚT KINH NGHIỆM GIỜ DẠY.
Tiết 1 – 2 : TT tiết dạy theo KHDH
VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH
(Trích Thượng kinh kí sự) - Lê Hữu Trác
A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
1.Kiến thức:
- Bức tranh chân thực, sinh động về cuộc sống xa hoa uy quyền nơi phủ chúa Trịnh và thái độ, tâm trạng của nhân vật “tôi” khi vào phủ chúa chữa bệnh cho Trịnh Cán.
- Vẻ đẹp tâm hồn Lê Hữu Trác: danh y, nhà thơ, nhà văn, nhà nho, thanh cao, coi thường danh lợi. Những nét đặc sắc về bút pháp kí sự: tài quan sát, miêu tả sinh động những sự việc có thật; lối kể chuyện lôi cuốn, hấp dẫn; chọn lựa chi tiết đặc sắc; đan xen văn xuôi và thơ.
2. Kĩ năng
Đọc – hiểu thể kí (kí sự) trung đại theo đặc trưng thể loại.
3. Phẩm chất:
Có ý thức trân trọng người hiền tài, quan điểm sống thanh đạm, trong sạch.
4. Định hướng năng lực cần phát triển cho học sinh:
- Năng lực sáng tạo: HS trình bày suy nghĩ và cảm xúc của bản thân trước vẻ đẹp nhân cách Lê Hữu Trác.
- Năng lực hợp tác: Thảo luận nhóm để thể hiện cảm nhận của cá nhân và lắng nghe ý kiến của bạn để tự điều chỉnh cá nhân mình.
- Năng lực thưởng thức văn học/cảm thụ thẩm mỹ: HS nhận ra được những giá trị thẩm mỹ trong tác phẩm.
- Năng lực tạo lập văn bản nghị luận.
B. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
I. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Chuẩn bị của Giáo viên
- Nghiên cứu SGK, SGV, tài liệu tham khảo; thiết kế bài học theo hướng đổi mới phát huy năng lực học sinh.
- Chuẩn bị, hướng dẫn HS trả lời các phiếu học tập.
- Chuẩn bị tác phẩm của Lê Hữu Trác, ảnh phóng to chân dung của Lê Hữu Trác và một số tài liệu tham khảo khác.
2. Chuẩn bị của Học sinh
- Đọc kĩ SGK và một số tài liệu liên quan bài học.
- Chuẩn bị bài theo các câu hỏi phần hướng dẫn học bài.
- Trả lời phiếu học tập:
Phiếu học tập số 1:
Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Cuộc đời
- Sự nghiệp, tác phẩm 2. Tác phẩm
- Thượng kinh kí sự
- Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh”
Phiếu học tập số 2:
Tìm hiểu nội dung đoạn trích
1.Những chi tiết miêu tả quang cảnh, cung cách sinh hoạt trong phủ chúa Trịnh? 2.Thái độ, tâm trạng của tác giả khi đến phủ chúa và khi thăm khám bệnh cho thế tử?
II. TIẾN TRÌNH DẠY VÀ HỌC
HĐ 1: KHỞI ĐỘNG.
-Mục tiêu: HS hứng khởi, có động lực, nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới của bài học.
-Phương pháp, kĩ thuật: kể nhanh, tư duy nhanh, trình bày một phút.
*CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
- Giáo viên giao nhiệm vụ: Bằng hiểu biết lịch sử của em, hãy nêu vài nét về bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỉ XVIII?
- HS làm việc cá nhân.
- HS báo cáo.
- GV nhận xét và chuẩn kiến thức.
- Bằng hiểu biết lịch sử của em, hãy nêu vài nét về bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỉ XVIII?
- Đưa ra bức tranh về phủ chúa Trịnh Bức tranh khiến các em nhớ tới tác phẩm nào đã học trong chương trình Ngữ văn THCS?
(Đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” – trích Vũ trung tùy bút- Phạm Đình Hổ)
Nêu những hiểu biết của em về đoạn trích đã học?
- GV liên hệ và dẫn vào bài mới: Lê Hữu Trác không chỉ là một thầy thuốc nổi tiếng mà còn được xem là một trong những tác giả văn học có những đóng góp lớn cho sự ra đời và phát triển của thể loại kí sự. Ông đã ghi chép một cách trung thực và sắc sảo hiện thực của cuộc sống trong phủ chúa Trịnh qua “Thượng kinh kí sự” (Kí sự lên kinh). Để hiểu rõ tài năng, nhân cách của Lê Hữu Trác cũng như hiện thực xã hội Việt Nam thế kỉ XVIII, chúng ta sẽ tìm hiểu đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (Trích Thượng kinh kí sự).
HĐ2. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
-Mục tiêu: HS nắm chắc nội dung bài học để giải quyết các bài tập
-Phương tiện: Sách giáo khoa.
-Phương pháp, kĩ thuật: Đọc ghi nhớ, tư duy, trình bày một phút,
Hoạt động của GV và HS
(Năng lực cần hình thành) Kiến thức cần đạt
Họat động 1: TÌM HIỂU CHUNG
* Thao tác 1 :
Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm.
*CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
* - Giáo viên giao nhiệm vụ: HS đọc nhanh Tiểu dẫn, SGK, tr. 3.
* HS lần lượt trả lời từng câu.
- HS làm việc cá nhân.
- HS báo cáo.
- GV nhận xét và chuẩn kiến thức.
(Năng lực thu thập thông tin, Năng lực giải quyết những tình huống đặt ra, Năng lực giao tiếng tiếng Việt).
I. Tìm hiểu chung:
1. Tác giả
Lê Hữu Trác (1724 – 1791) hiệu là Hải Thượng Lãn Ông; là một danh y, nhà văn, nhà thơ lớn nửa cuối thế kỉ XVIII. Ông là tác giả của bộ sách y học nổi tiếng Hải thượng y tông tâm lĩnh.
2. Tác phẩm ( SGK)
Đoạn trích được rút ra từ Thượng kinh kí sự - tập kí sự bằng chữ Hán hoàn thành năm 1783, xếp ở cuối bộ Hải thượng y tông tâm lĩnh- ghi lại việc tác giả được triệu vào phủ cúa để khám bệnh kê đơn cho thế tử.
* Thao tác 1 :
Hướng dẫn HS đọc - hiểu văn bản
GV hướng dẫn cách đọc: giọng chậm rãi, từ tốn, chú ý đọc một số câu thoại, lời của quan chánh đường, lời thế tử, lời người thầy thuốc trong phủ, lời tác giả,...
GV đọc trước một đoạn.
* 1 HS đọc, cả lớp theo dõi.
(Năng lực làm chủ và phát triển bản thân: Năng lực tư duy)
* CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
- Giáo viên giao nhiệm vụ: 4 nhóm với 4 câu hỏi
- HS thảo luận khoảng 5 phút
- Đại diện mỗi nhóm trình bày sản phẩm của nhóm mình.
- Các nhóm khác nhận xét chéo.
- GV nhận xét vàchuẩn kiến thức.
Nhóm 1: Quang cảnh và cuộc sống đầy uy quyền của chúa Trịnh được tác giả miêu tả như thế nào?
Nhóm 2: Thái độ của tác giả bộc lộ như thế nào trước quang cảnh ở phủ chúa? em có nhận xét gì về thái độ ấy?
Nhóm 3: Nhân vật Thế tử Cán hiện ra như thế nào?
Nhóm 4: Thái độ của Lê Hữu Trác và phẩm chất của một thầy lang được thể hiện như thế nào khi khám bệnh cho Thế tử?
(Năng lực giải quyết những tình huống đặt ra, Năng lực hợp tác, trao đổi, thảo luận, Năng lực sáng tạo
Năng lực cảm thụ, thưởng thức cái đẹp)
Dự kiến trả lời:
* Nhóm 1 - Sự cao sang, quyền quý cùng cuộc sống hưởng thụ cực điểm của nhà chúa:
+ Quang cảnh tráng lệ, tôn nghiêm, lộng lẫy (đường vào phủ, khuôn viên vườn hoa, bên trong phủ và nội cung của thế tử,…).
+ Cung cách sinh hoạt, nghi lễ, khuôn phép (cách đưa đón thầy thuốc, cách xưng hô, kẻ hầu, người hạ, cảnh khám bệnh,…)
* Nhóm 2 : - Tỏ ra dửng dưng, sững sờ trước quang cảnh của phủ chúa “ Khác gì ngư phủ đào nguyên thủa nào”
- không đồng tình với cuộc sống quá no đủ tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do
* Nhóm 3
- Lối vào chỗ ở của vị chúa rất nhỏ “ Đi trong tối om...”
- Nơi thế tử ngự: không khí trở lân lạnh lẽo, thiếu sinh khí
- Hình hài, vóc dáng của Thế tử Cán:
+ Mặc áo đỏ ngồi trên sập vàng
+ Biết khen người giữa phép tắc “Ông này lạy khéo”
+ Đứng dậy cởi áo thì “Tinh khí khô hết, mặt khô, rốn lồi to, gân thì xanh...nguyên khí đã hao mòn... âm dương đều bị tổn hại -> một cơ thể ốm yếu, thiếu sinh khí
* Nhóm 4
- Thái độ, tâm trạng và những suy nghĩ của nhân vật “tôi”
+ Dửng dưng trước những quyến rũ vật chất, không đồng tình trước cuộc sống quá no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do;
+ Lúc đầu, có ý định chữa bệnh cầm chừng để tránh bị công danh trói buộc. Nhưng sau đó, ông thẳng thắn đưa ra cách chữa bệnh, kiên trì giải thích, dù khác ý với các quan thái y;
- Em có suy nghĩ gì về vẻ đẹp tâm hồn của Lê Hữu Trác
HS trả lời cá nhân: một thầy thuốc giỏi, bản lĩnh, giàu kinh nghiệm, y đức cao; xem thường danh lợi, quyền quý, yêu tự do và nếp sống thanh đạm.
Thao tác 3:
Hướng dẫn HS tổng kết bài học
GV nêu câu hỏi:
- Giá trị nổi bật của đoạn trích là gì? Giá trị ấy thể hiện ở những khía canh nào?
- Nhận xét nghệ thuật viết kí của tác giả?
- Qua đoạn trích, bày tỏ suy nghĩ về vẻ đạp tâm hồn của tác giả?
Nêu ý nghĩa văn bản?
* Tổng kết bài học theo những câu hỏi của GV.
HS trả lời cá nhân: Giá trị hiện thực của đoạn trích:
- Vẽ lại được bức tranh chân thực và sinh động về quang cảnh và cảnh sống trong phủ chúa Trịnh: xa hoa, quyền quý, hưởng lạc...
- Con người và phẩm chất của tác giả: tài năng y lí, đức độ khiêm nhường, trung thực cứng cỏi, lẽ sống trong sạch, thanh cao, giản dị, không màng công danh phú quý.
II. Đọc–hiểu chi tiết:
1. Cảnh sống xa hoa đầy uy quyền của chúa Trịnh và thái độ của tác giả
* Cảnh sống xa hoa đầy uy quyền của chúa Trịnh
+ Vào phủ chúa phải qua nhiều lần cửa và “ Những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp”. “ Đâu đâu cũng là cây cối um tùm chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương”
+ trong khuôn viên phủ chúa “ Người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi.
(phân tích bài thơ mà tác giả ngâm)
+ Nội cung được miêu tả gồm những chiếu gấm, màn là, sập vàng, ghế rồng, đèn sáng lấp lánh, hương hoa ngào ngạt, cung nhân xúm xít, mặt phần áo đỏ...
+ ăn uống thì “ Mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn của ngon vật lạ”
+ Về nghi thức: Nhiều thủ tục... Nghiêm đến nỗi tác giả phải “ Nín thở đứng chờ ở xa)
=> Phủ chúa Trịnh lộng lẫy sang trọng uy nghiêm được tác giả miêu tả bặng tài quan sát tỷ mỷ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động giữa con người với cảnh vật. Ngôn ngữ giản dị mộc mạc...
* Thái độ của tác giả
- Tỏ ra dửng dưng trước những quyến rũ của vật chất. Ông sững sờ trước quang cảnh của phủ chúa “ Khác gì ngư phủ đào nguyên thủa nào”
- Mặc dù khen cái đẹp cái sang nơi phủ chúa xong tác giả tỏ ra không đồng tình với cuộc sống quá no đủ tiện nghi nhưng thiếu khí trời và không khí tự do
2. Thế tử Cán và thái độ, con người Lê Hữu Trác
* Nhân vật Thế tử Cán:
- Lối vào chỗ ở của vị chúa rất nhỏ “ Đi trong tối om...”
- Nơi thế tử ngự: Vây quanh bao nhiêu là vật dụng gấm vóc lụa là vàng ngọc. Người thì đông nhưng đều im lặng
- Hình hài, vóc dáng của Thế tử Cán:
+ Mặc áo đỏ ngồi trên sập vàng
+ Biết khen người giữa phép tắc “Ông này lạy khéo”
+ Đứng dậy cởi áo thì “Tinh khí khô hết, mặt khô, rốn lồi to, gân thì xanh...nguyên khí đã hao mòn... âm dương đều bị tổn hại -> một cơ thể ốm yếu, thiếu sinh khí
=> Tác giả vừa tả vừa nhận xét khách quan Thế tử Cán được tái hiện lại thật đáng sợ. Tác giả ghi trong đơn thuốc “ 6 mạch tế sác và vô lực...trong thì trống”. Phải chăng cuộc sống vật chất quá đầy đủ, quá giàu sang phú quý nhưng tất cả nội lực bên trong là tinh thần ý chí, nghị lực, phẩm chất thì trống rỗng?
* Thái độ của Lê Hữu Trác và phẩm chất của một thầy lang khi khám bệnh cho Thế tử
- Một mặt tác giả chỉ ra căn bệnh cụ thể, nguyên nhân của nó, một mặt ngầm phê phán “Vì Thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”
+ Ông rất hiểu căn bệnh của Trịnh Cán, đưa ra cách chữa thuyết phục nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay, chúa sẽ tin dùng, công danh trói buộc. Đề tránh được việc ấy chỉ có thể chữa cầm chừng, dùng thuốc vô thưởng vô phạt. Song, làm thế lại trái với y đức. Cuối cùng phẩm chất, lương tâm trung thực của người thày thuốc đã thắng. Khi đã quyết tác giả thẳng thắn đưa ra lý lẽ để giải thích -> Tác giả là một thày thuốc giỏi có kiến thức sâu rộng, có y đức
3. Vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách của Lê Hữu Trác:
-Là một người thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng và dày dặn kinh nghiệm.
- Bên cạnh tài năng, ông còn là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ.
- Hơn nữa ông còn có những phẩm chất cao quý như khinh tường lợi danh, quyền quý, yêu thích tự do và nếp sống thanh đạm, giản dị nơi quên nhà…
III. TỔNG KẾT
1. Nghệ thuật:
Bút pháp ký sự đặc sắc của tác giả
- Quan sát tỉ mỉ. ghi chép trung thực, miêu tả cụ thể, sống động, chọn lựa được những chi tiết “đắt”, gây ấn tượng mạnh.
- Lối kể hấp dẫn, chân thực, hài hước.
- Kết hợp văn xuôi và thơ làm tăng chất trữ tình cho tác phẩm, góp phần thể hiện một cách kín đáo thái độ của người viết.
2. Ý nghĩa văn bản:
Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh phản ánh quyền lực to lớn của Trịnh Sâm, cuộc sống xa hoa, hưởng lạc trong phủ chúa đồng thời bày tỏ thái độ coi thường danh lợi, quyền quý của tác giả.
HĐ 3.LUYỆN TẬP.
-Mục tiêu: HS nắm chắc nội dung bài học để giải quyết các bài tập
-Phương tiện: Sách giáo khoa.
-Phương pháp, kĩ thuật: trình bày một phút,
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
- GV giao nhiệm vụ: 1. Sắp xếp sự việc diễn ra sau đây đúng theo trình tự:
1.Thánh chỉ 2.Qua mấy lần trướng gấm 3. Vườn cây ,hành lang 4. Bắt mạch kê dơn 5.Vào cung 6. Nhiều lần cửa 7. Hậu mã quân túc trực 8. gác tía, phòng trà 9. Cửa lớn, đại đường, quyền bổng 10.Hậu mã quân túc trực 11. về nơi trọ 12. Hậu cung .
Trả lời: ………………………..
2. Qua đoạn trích anh (chị) thấy Lê Hữu Trác là người như thế nào?
+Là người thầy thuốc …………………….
+Là nhà văn………………
+Là một ông quan….
- HS thực hiện nhiệm vụ:
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:
3. So sánh đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh”- Lê Hữu Trác với đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” – Phạm Đình Hổ và nhận xét về sự giống và khác nhau ở hai đoạn trích?
(Năng lực tư duy) Căn cứ vào văn bản để thực hiện.
Câu 3: Giống nhau: gần gũi ở cùng một đề tài, không gian địa điểm – phủ chúa Trịnh; giá trị hiện thực; ở thái độ kín đáo, giọng văn điềm đạm,…
Khác nhau:
+ Đoạn trích của Lê Hữu Trác: Giới hạn trong một lần vào phủ, trực tiếp mắt thấy tai nghe. Kể ở ngôi thứ nhất; không có chi tiết hư cấu, kì ảo.
+ Đoạn trích của Phạm Đình Hổ: tập hợp, tổng hợp hiện thực trên nhiều nguồn trực tiếp, gián tiếp. Kể ở ngôi thứ 3, có sử dụng chi tiết hư cấu, kì ảo.
HĐ 4.VẬN DỤNG.
-Mục tiêu: HS biết ứng dụng kiến thức đã học để giải quyết một vấn đề nâng cao.
-Phương tiện: Sách giáo khoa, tài liệu
-Phương pháp, kĩ thuật: Đọc ghi nhớ, tư duy, trình bày vấn đề.
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt
CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH:
GV giao nhiệm vụ: .Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi:
“Bệnh thế này không bổ thì không được. Nhưng sợ mình không ở lâu, nếu mình làm có kết quả ngay thì sẽ bị danh lợi nó ràng buộc, không làm sao về núi được. Chi bằng ta dùng thứ phương thuốc hòa hoãn, nếu không trúng thì cũng không sai bao nhiêu. Nhưng rồi lại nghĩ: Cha ông mình đời đợi chịu ơn chịu nước, ta phải dốc hết lòng thành, để nối tiếp cái lòng trung của cha ông mình mới được”.
( Trích Vào phủ chúa Trịnh, Tr8, SGK Ngữ văn 11 NC,Tập I, NXBGD 2007)
1/ Văn bản trên có nội dung gì?
2/ Xác định hình thức loại câu trong câu văn“Bệnh thế này không bổ thì không được”. Câu này có nội dung khẳng định, đúng hay sai ?
3/ Trình bày những diễn biến tâm trạng của Lê Hữu Trác khi kê đơn?
- HS thực hiện nhiệm vụ:
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:
(Năng lực giải quyết vấn đề) 1/ Văn bản trên có nội dung: thể hiện suy nghĩ, những băn khoăn của người thầy thuốc. Băn khoăn ấy thể hiện thái độ của ông đối với danh lợi và lương tâm nghề nghiệp, y đức của người thầy thuốc. Không đồng tình ủng hộ sự xa hoa nơi phủ chúa, không màng danh lợi nhưng ông không thể làm trái lương tâm.
2/ Câu văn“Bệnh thế này không bổ thì không được” thuộc loại câu phủ định nhưng lại có nội dung khẳng định.
3/ Những diễn biến tâm trạng của Lê Hữu Trác khi kê đơn :
- Có sự mâu thuẫn, giằng co:
+ Hiểu căn bệnh, biết cách chữa trị nhưng sợ chữa có hiệu quả ngay sẽ được chúa tin dùng, bị công danh trói buộc.
+ Muốn chữa cầm chừng nhưng lại sợ trái với lương tâm, y đức, sợ phụ lòng cha ông.
- Cuối cùng phẩm chất, lương tâm của người thầy thuốc đã thắng. Ông gạt sang một bên sở thích cá nhân để làm tròn trách nhiệm.
- Là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ;
- Khinh thường lợi danh, quyền quý, yêu thích tự do và nếp sống thanh đạm, giản dị nơi quê nhà
HĐ5: TÌM TÒI, MỞ RỘNG
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt
GV giao nhiệm vụ:
1.Khái quát phẩm chất hình tượng Lê Hữu Trác trong đoạn trích. Ông có phải là Ông Lười như bút hiệu tự đặt? Vì sao? Viết đoạn văn 5 đến 7 dòng để trả lời câu hỏi.
2. Qua hình tượng thái tử Trịnh Cán trong đoạn trích, em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa môi trường sống và sự phát triển của con người?
- HS thực hiện nhiệm vụ:
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:
- Chuẩn bị bài: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân
(Năng lực tự học) 1. Lê Hữu Trác: nhà thơ ; danh y lỗi lạc, từ tâm; bậc túc nho thâm trầm.
Ông Lười - Lãn Ông chỉ là một cách đặt bút hiệu theo kiểu hài hước, dân dã. Nhưng cũng rất đúng khi nói ông lười trong thái độ thờ ơ với công danh phú quý, trong lối sống tự do thanh cao nơi rừng núi quê nhà.
2. HS liên hệ thực tế.
V. TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Sách giáo khoa, sách giáo viên.
- Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức - kĩ năng 11
- Thiết kế bài giảng 11
- Giáo trình Văn học Việt Nam hiện đại (tập 1)
- Văn bản văn học 11,…
VI. RÚT KINH NGHIỆM GIỜ DẠY.
