Quê hương, ngữ văn 8

[Văn Học]

Tuần 22, Tiết 81- Văn bản :

QUÊ HƯƠNG

- Tế Hanh- ​

A. MỤC TIÊU BÀI HỌC

1. Kiến thức

- Cảm nhận được nguồn cảm hứng lớn của nhà thơ là:tình yêu quê hương đằm thắm.

- Hình ảnh khỏe khoắn đầy sức sống của con người và sinh hoạt lao động; lời thơ bình dị, gợi cảm xúc trong sáng, thiết tha.Thấy được những nét nghệ thuật đặc sắc của bài thơ.Rèn kĩ năng đọc thơ tám chữ.

2. Kỹ năng: Nhận biết tác phẩm thơ lãng mạn. Rèn kĩ năng đọc - hiểu, phân tích tác phẩm thơ lạng mạn.

3. Thái độ: Giáo dục cho HS tình cảm yêu quê hương, đất nước

4. Năng lực: Tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề, thưởng thức văn học, thẩm mỹ.

B. CHUẨN BỊ

1. Giáo viên: - Tìm hiểu kỹ văn bản, soạn bài theo chuẩn kiến thức.

- Hướng dẫn HS chuẩn bị bài

2. Học sinh: - Soạn bài theo định hướng của GV và SGK

- Chuẩn bị đầy đủ SGK và vở ghi vở soạn

C. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY- HỌC:

1. Ổn định tổ chức:1’

Lớp​	Sĩ số​	Ngày giảng​	Điều chỉnh​
8A1​	43
8A2​	42
8A3​	42

2. Kiểm tra kiến thức cũ (5’): Đọc thuộc lòng bài thơ Nhớ rừng? Nêu giá trị nội dung, nt của BT?

3. Bài mới :

Hoạt động 1 : khởi động. Thời gian: 2 phút​

? Kể têm các bài thơ đã học viết về chủ đề quê hương?

Giáo viên dẫn vào bài mới : Nói chung, nhà thơ nào mà chẳng có 1 miền quê. Vì vậy những bài thơ nói về cái “Núm ruột sinh tồn” ấy, với họ không có gì là khó hiểu. Bài thơ “Quê hương” của nhà thơ Tế Hanh đã được tác giả viết từ khi ông còn rất trẻ, mới bước vào làng thơ nhưng nó vẫn được coi là “Một chấm son giữa cánh đồng thơ mới”. Cái mới ở đây không phải là ở đề tài, mà ở thể thơ, ở cấu trúc bài thơ, và nhất là hồn thơ. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu bài thơ qua tiết học hôm nay.

Hoạt động của GV	HĐ của HS ​	Nội dung ​
Hoạt động 2: hình thành kiến thức. Thời gian: 35p’.​
? Nêu những nét ngắn gọn về nhà thơ Tế Hanh? Gv: bổ sung:Tế Hanh sinh năm 1921 quê ở Quảng Ngãi. Quê hương chính là nguồn thi cảm lớn nhất trong suốt cuộc đời của Tế Hanh. * Yêu cầu đọc: giọng nhẹ nhàng, trong trẻo chú ý nhịp phổ biến 3/2/3 hoặc 3/5 ? Bài thơ ra đời vào thời gian và trong hoàn cảnh nào? - Bài thơ được sáng tác năm 1939. Đây là tình cảm của cậu học trò 18 tuổi lần đầu tiên xa quê nhớ về quê hương mình. Nhà thơ của quê hương ?phương thức biểu đạt của văn bản gồm những phương thức nào? ? Bài thơ có mạch cảm xúc ntn? Nêu nội dung chính của từng phần? 2 câu đầu: giới thiệu chung về làng tôi. 6 câu tiếp: cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh cá. 8 câu tiếp: cảnh đoàn thuyền cá trở về bến. 4 câu cuối: nỗi nhớ quê của nhà thơ. GV: Ca ngợi làng quê, cuộc sống ở quê và nỗi nhớ quê hương. Bài thơ có cách phân đoạn không đều và cũng không theo bố cục của thơ Đường. Tất cả là do hồn thơ, do cảm hứng của cái “tôi” trữ tình xô đẩy như những con sóng biển: Khi dìu dặt, lúc tràn bờ. Cảm hứng ấy được diễn đạt bằng những hình ảnh ngôn từ đầy sáng tạo. ? Nhà thơ trở về quê hương bằng con đường nào? -> Bằng cách hồi tưởng. ? Quê hương qua nỗi nhớ của nhà thơ được bắt nguồn từ h.ảnh nào? Làng tôi ở... Nước bao vây... ? Em có nhận xét gì về cách giới thiệu của tác giả? - Lời giới thiệu mộc mạc, tự nhiên ? Qua lời giới thiệu này, quê hương của t.giả có những đặc trưng gì? Gv : bài thơ mở đầu bằng 2 câu thơ khái quát giúp ta hiểu được đó là một làng quê ven biển , Lời giới thiệu của nhà thơ nếu xét theo nghĩa thông tin đơn giản thì ta hiểu đó là 1 làng ven biển, 1 cù lao và dân ở đó sinh sống bằng nghề đánh cá. Nhưng cái tình của Tế Hanh, cái hồn biển của Tế Hanh đã gửi vào câu chữ để cái làng ấy hiện ra duyên dáng, nên thơ. Làng ở vào thế trung tâm, xung quanh là nước, và khoảng cách với biển cũng được đo bằng nước “Cách biển nửa ngày sông” còn đất làng như một điểm sáng hiện ra như một niềm thương nhớ chơi vơi tất cả đã tạo ra một không gian vừa mênh mông vừa thơ mộng ? Sáu câu thơ tiếp theo miêu tả cảnh gì? - Gọi HS đọc lại đoạn thơ ? Cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi được miêu tả vào không gian, thời gian nào? Thời gian: Buổi sớm mai hồng Không gian: trời trong, gió nhẹ ? Tại sao tác giả không chọn 1 thời điểm khác để miêu tả mà lại chọn thời điểm sớm mai? GV: Một ngày mới tinh khôi, trong trẻo, bình minh tươi sáng, như bắt đầu một ngày ra khơi đầy hứa hẹn. Câu thơ như có hoạ và có nhạc làm bức tranh vùng trời, vùng biển trở nên tươi sáng, đầy màu sắc. ? em có nhận xét gì về không gian, thời gian khi đoàn thuyền ra khơi? -Tươi sáng, khoáng đạt. ? Trên cái nền của bức tranh thiên nhiên ấy, hình ảnh nào làm cho em chú ý? (? Người ra khơi đánh cá là những ai? Họ có nét đẹp gì? ) - Con người: đi đánh cá. ? Dưới sự điều khiển của những chàng trai trẻ khỏe khoắn con thuyền khi ra khơi được miêu tả qua những chi tiết nào ? - Chiếc thuyền: + Như con tuấn mã + Phăng mái chèo + Cánh buồm: như mảnh hồn làng + Rướn thân ? Em hiểu “con tuấn mã” ở đây ntn - Con “tuấn mã”: ngựa đẹp, khoẻ và phi thường. ? Câu thơ này tg đẵ sử dụng từ loại và biện pháp nghệ thuật gì tác dụng ? - NT: Nhân hoá, so sánh, động từ mạnh-> Làm nổi bật vẻ đẹp mạnh mẽ của con thuyền. - với biện pháp tu từ so sánh và một loạt những động từ mạnh “ hăng ,phăng ,vượt ” đã diễn tả thật ấn tượng khí thế dũng mãnh của con thuyền khi ra khơi làm toát lên sức sống mạnh mẽ ,một vẻ đẹp hùng tráng đầy hấp dẫn . ?Tứ đó em cảm nhận được gì về khí thế ra khơi của người dân làng chài ntn? ? cũng từ hình ảnh con thuyền ấy tg còn cho ta thấy vẻ đẹp nào nữa H.ảnh cánh buồm “ cánh buồm giương to như mảnh hồn làng ...” ? biện pháp nghệ thuật nào lại được tác giả sử dụng ở đây tác dụng của nó? - Biện pháp tu từ so sánh tạo ra sự bất ngờ. Hình ảnh cánh buồm trắng căng gió biển khơi quen thuộc bỗng trở lên lớn lao thiêng liêng và thơ mộng.Tác giả như nhận ra đó chính là biểu tượng của linh hồn làng chài. - H.ảnh cánh buồm: Là biểu tượng của làng quê và con người nơi đây. GV: Con lại trỏ cánh buồm xa nói khẽ: - Cha mượn cho con cánh buồm trắng nhé, Để con đi... Lời của con hay tiếng sóng thầm thì Hay tiếng của lòng cha từ 1 nơi xa thẳm? Lần đầu tiên trước biển khơi vô tận Cha gặp lại mình trong những uớc mơ con. ->Hình ảnh cánh buồm trong thơ Hoàng Trung Thông là biểu tượng của ước mơ, hoài bão và ước vọng. Nhưng hình ảnh những cánh buồm trong thơ Tế Hanh là hình ảnh mang tâm hồn của cả 1 vùng quê, thật thiêng liêng và sâu nặng biết bao. H: Vậy em hình dung như thế nào về không khí ra khơi? ? Không khí đón đoàn thuyền đánh cá trở về được miêu tả trong những chi tiết nào? - Âm thanh: Bến đỗ ồn ào - Trạng thái: Dân làng chài tấp nập đón ghe về, - Lời cảm tạ đất trời ?em có n/xét gì về cách s/dụng từ ngữ của t/giả khi miêu tả không khí đoàn thuyền trở về? - dùng từ ngữ miêu tả giàu giá trị b/c GV: Đặt câu thơ vào bối cảnh nhọc nhằn đầy nguy hiểm của những năm trước CM, khi trình độ và phương tiện còn thấp kém, thô sơ ... còn phụ thuộc vào rất nhiều may rủi, mới thấy lời cầu nguyện trong thơ k phải vô nghĩa . H: “ Nhờ ơn trời biển lặng cá đầy ghe” Tại sao câu thơ này lại được đặt trong dấu ngoặc kép? -> Trích nguyên văn lời cảm tạ trời yên biển lặng, cho dân làng chài trở về an toàn. ? Qua đó em cảm nhận được một không khi đón đoàn thuyền ntn? GV: Con thuyền nhẹ nhõm rời bến trong làn gió nhẹ của buổi sớm mai hồng. Và vẫn con thuyền ấy, ngày hôm sau đầy nặng cá trở về. Giấc mơ đã trở thành hiện thực – hiện thực trong cái ồn ào tấp nập của dân làng ra đón ghe, đón cá. Là hình ảnh thực rồi mà nó vẫn như mơ. Cảnh đón thuyền về bến không chỉ gây ấn tượng bởi không khí vui vẻ, hồ hởi, náo nức mà còn đặc sắc bởi hình ảnh người dân làng chài. ? Hình ảnh người dân chài sau chuyến đi biển được đặc tả qua những chi tiết nào? - Làn da ngăm rám nắng. - Thân hình nồng thở vị xa xăm. ? Cảm nhận của em về hình ảnh người dân chài qua hai câu thơ đó? GV: Vẻ đẹp khoẻ khoắn, rắn chắc của những người dân chài với làn da rám nắng, mang cả vị mặn mòi xa xăm của biển khơi. Họ như những con người được sinh ra từ biển, đi ra từ cổ tích, sao đầm ấm và thân thương đến thế. ? Hình ảnh con thuyền khi trở về được đặc tả ntn? Hãy so sánh với hình ảnh con thuyền ở khổ thơ 2? H: Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? H: Có ý kiến cho rằng: con thuyền và con người ở đây có sự tương đồng. Em hãy cho biết ý kiến của mình? -> Hình ảnh con thuyền nằm im mệt mỏi, nghỉ ngơi thư giãn và lắng nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ của nó.-> GV: Con thuyền vừa là con thuyền thực, vừa là con thuyền thơ. Thực là vì nó đã về bến đỗ để được neo đậu, được bình yên, không còn gió dập sóng xô. Nhưng thơ là ở chỗ: nó cũng như 1 con người: thư giãn và mãn nguyện sau 1 chuyến ra khơi thành công. *HS đọc khổ thơ cuối. GV: Đối với nhà thơ, cảnh người và quê hương không phải là bức tranh được miêu tả trực tiếp. Mà nó chỉ là những kỉ niệm hiện lên trong kí ức, nghĩa là có 1 khoảng cách xa xôi. Vì thế nên luôn có 1 miền tưởng nhớ. ? Nhớ về quê hương t/giả nhớ tới những gì? - màu xanh của nước. - màu bạc của cá. - màu trắng của cánh buồm. - hình bóng con thuyền. - nhất là cái mùi nồng mặn. ? Tại sao nhớ về quê hương tác giả lại nhớ tới những hình ảnh đó? -Những hình ảnh đó chính là hương vị riêng của làng chài, nơi tác giả đã từng gắn bó cả tuổi ấu thơ của mình ? Qua đó em hiểu tác giả là người có t/cảm như thế nào đối với quê hương?-> GV: Trong nỗi niềm tưởng nhớ ấy, dường như chỉ cần nhắm mắt lại là cảnh và người lại hiện ra rõ mồn một. Bởi nó đã nhập tâm, đi vào kí ức thi nhân.	Hoạt động chung Lắng nghe Hoạt động chung Hoạt động chung Lắng nghe Hoạt động chung Hoạt động chung Lắng nghe Hoạt động chung Hoạt động chung Hoạt động chung Hoạt động chung Hoạt động chung Hoạt động chung Hoạt động chung Lắng nghe Hoạt động chung Hoạt động chung Hoạt động chung	I. Tìm hiểu chung 1.Tác giả - Tế Hanh là cây bút tài năng, nguồn cảm hứng chính là quê hương 2. Tác phẩm - Sáng tác 1939 khi t/g xa quê. - phương thức biểu đạt: biểu cảm, miêu tả. - Mạch cảm xúc : 4 phần II. Đọc, hiểu văn bản: 1. Hình ảnh quê hương qua hồi tưởng của nhà thơ a, Hình ảnh làng quê - Một làng chài, gắn bó cuộc sống với sông nước. b. Cảnh dân làng ra khơi đánh cá. - Không gian: Tươi sáng, khoáng đạt. - Người dân chài mang vẻ đẹp khoẻ khoắn, vạm vỡ. - Khí thế ra khơi hào hứng, hăng say => Bức tranh lao động đầy hứng khởi, tràn đầy sức sống. c, Cảnh đón thuyền trở về bến. - Không khí vui vẻ, rộn ràng, đầm ấm - Hình ảnh người dân chài khi trở về : khoẻ mạnh, rắn rỏi, mang trong mình vị mặn mòi của biển cả. - Con thuyền như con người: thư giãn và mãn nguyện. 2. Nỗi nhớ của tác giả - Nỗi nhớ da diết, đằm thắm, cháy bỏng.
? Nhắc lại những nét đặc sắc về NT của bài thơ? - Kết hợp khéo léo giữa b/c với miêu tả,tự sự. - H/a thơ sáng tạo, s/d nhiều bút pháp tu từ, bút pháp tả thực, kết hợp với bút pháp lãng mạn,ngôn ngữ giản dị,nhịp điệu thơ nhẹ nhàng. ? Qua đó giúp em cảm nhận được điều gì về sự sống và lòng người trong bài thơ? - Cảnh làng chài hiện lên thật bình dị, hạnh phúc đầy ấn tượng qua đó thể hiện nỗi lòng khôn nguôi và t/y quê hương tha thiết.	Hoạt động chung Hoạt động chung	III. Tổng kết 1. Nghệ thuật 2. Nội dung * Ghi nhớ -18.

Hoạt động 3: luyện tập. Thời gian: 2p​
? Đọc diễn cảm lại bài thơ “Quê hương”Tế Hanh. - HS đọc diễn cảm	IV. Luyện tập
Hoạt động 4: vận dụng. Thời gian: 5p​ ? Nêu cảm nhận của em về một đoạn thơ em thích trong bài? - Hs tự bộc lộ cảm xúc cá nhân - GV nhận xét, sửa, bổ sung
Hoạt động 5: Hoạt động tìm tòi, sáng tạo. Thời gian: 1p ​ Viết bài văn (khoảng một trang giấy) nói lên tình yêu của em đối với mảnh đất quê hương, hoặc nơi em đang sinh sống ( thực hiện ở nhà) - Soạn bài Câu cầu khiến.

IV. Rút kinh nghiệm
......................................................................................................................