Hộp kiến thức
Thành Viên
- Điểm
- 0
Thế thế nào là tình huống sư phạm, các yếu tố để hình thành tình huống, sự cần thiết phải ứng xử có hiệu quả giáo dục đối với các tình huống sư phạm. Làm sao để Xử lí tốt các tình huống sư phạm có tác động tích cực trong giáo dục học sinh và ngược lại sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến đối tượng giáo dục. Hãy cùng Giáo án chuẩn tìm hiểu một số tình huống thường gặp trong công tác chủ nhiệm ở THCS, một số phương pháp cần thiết khi giải quyết tình huống trong công tác chủ nhiệm ở trường THCS trong bài viết dưới đây nhé
1. Tình huống và tình huống sư phạm là gì?
Đề cập đến vấn đề này cần làm sáng tỏ những phạm trù khái niệm có liên quan với “tình huống” như “tình hình”, “tình trạng”, “tình thế”... là các khái niệm có sự phù hợp và khác biệt giữa ngữ nghĩa. Do đó, nội dung cửa chúng có những nét chung và những nét riêng.
- Tình hình: Là một phạm trù khái niệm rất rộng, trong đó chứa đựng tổng hợp các quá trình vận động của tự nhiên, xã hội, hoạt động của con người diễn ra trong khoảng thời gian và bối cảnh nhất định có tính quy luật mà người ta có thể dự đoán trước được, hoặc nắm bắt quy luật để điều khiển các hoạt động theo quy luật. Nhưng trong diễn biến của tình hình cũng có những sự kiện, vụ việc xuất hiện đột nhiên, bất ngờ ngoài dự đoán, hoặc ngoài mục đích hành động của con người, lúc đó được gọi là tình huống Sự biến đổi của tự nhiên ngày càng trở nên phức tạp, hoạt động của con Người và sự phát triển xã hội ngày càng phát triển phong phú, đa dạng thì tình huống xuất hiện ngày càng nhiều, đan xen trong diễn biến của tình hình. Như vậy, trong “tình hình” có hàm chứa “tình huống”.
- Tình trạng: Có thể hiểu một cách đơn giản là trạng thái phát triển của tự nhiên, xã hội và của con người ở một thời điểm nhất định có thể nhận biết 2Cc hiện trạng ở những mức độ xác định khác nhau (bình thường, tốt, hoặc xáu, thuận lợi, khó khăn, đột biến hay tuần tự...) hoặc có thể chưa biết, hay biết chưa rõ ràng. Như vậy, trong tình trạng có thể có những trạng thái, thời điểm chứa đựng, xuất hiện tình huống.
- Tình thế: Là sự phát triển của tình hình đã dẫn tới một đỉnh điểm, thời điểm nào đó tạo ra một mối tương quan, một vị thế nhất định, thế mạnh hay yếu, thế thắng hay bại, thế chủ động hay bị động, thế thủ hay thế công hoặc có khi lại lâm vào thế tiến thoái lưỡng nan... buộc phải có cách giải quyết kịp thời, độc đáo để vượt ra khỏi mối tương quan về thế đó theo hướng tích cực và có lợi nhất cho mình. ở đây có điểm gặp nhau giữa tình thế và tình huống ở khía cạnh phát triển của mâu thuẩn dẫn đến tình trạng cần phải giải quyết kịp thời nhưng có sự khác biệt về phạm vi giới hạn và tính chất của các mâu thuẩn của chúng.
- Tình huống : Là những sự kiện , vụ việc hoàn cảnh có vấn đề bức xúc nảy sinh trong hoạt động và quan hệ giữa con người với tự nhiên , xã hội và và giữ con người với con người buộc người ta phải giải quyết , ứng phó xử lý kịp thời nhằm đưa các hoạt động và quan hệ đó trở về trạng thái ổn định , phát triển khớp nhịp nhằm hướng tới mục đích , yêu cầu , kế hoạch đã được xác định của một tổ chức .
2. Một số đặc điểm của tình huống sư phạm
- Tính cụ thể thực tế chứa đựng những mâu thuãn, bức xúc xuất hiện trong một phạm vi thời gian và không gian khó biết trước đòi hởi phải ứng phó, xử lý kịp thời. Những sự kiện, vụ việc diễn biến bình thường theo chương trình, kế Hoạch không có những mâu thuẫn, bức xúc. Những xung đột tạo ra sự Bất ổn định trong quá trình sư phạm thì không phải tình huống mà chỉ là Việc giải quyết những vấn đề bình thường trong sự vận hành của hoạt động sư phạm .
- Sự xuất hiện tình huống thường chứa đựng yeeustoos ngẫu nhiên , bột phát nhưng cũng có tính quy luật phát triển của tự nhiên, xã hội nói chung, của sự phát triển một tổ chức trong hoạt động sư phạm nói riêng. Một tổ chức có kỷ cương, nề nếp, đoàn kết thống nhất, trên thuận dưới hoà diễn ra trong một môi trường tự nhiên, xã hội ít biến động thì tình huống sẽ xuất hiện ít hơn một tập thể có tổ chức kỷ luật kém, nội bộ hiềm khích, đố kỵ nhau, môi trường tự nhiên, xã hội xung quanh có nhiều biến động phức tạp. Vì thế việc xây dựng một tổ chức vững mạnh, có kỷ cương nề nếp, đoàn kết thống nhất, môi trường cộng đồng xã hội tích cực, lành mạnh sẽ là nền tảng tất yếu để hạn chế được những xung đột, mâu thuẩn, những tình huống gay cấn phức tạp xuất hiện trong công tác chủ nhiệm. Như vậy, sẽ xuất hiện và phát triển của tình huống diễn ra theo quy luật “nghịch biến” với sự phát triển của một tập thể, một tổ chức.
- Tính đa dạng, phức tạp:
Đây là một trong những đặc điểm nổi bật của tình huống nói chung, tình huống sư phạm nói riêng. Điều này thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau. Phản ánh nhiều loại mâu thuẩn gay cấn , phức tạp trong hoạt động và quan hệ của tổ chức và ngoài tổ chức . Chứa đựng nhiều nguyên nhân, nhiều duyên cớ và kể cả những ẩn số tiềm tàng dấu kín mà người GVCN phải hết sức minh mẫn tỉnh táo nhạy cảm và tinh tế mới phát hiện được mọi hoạt động và quan hệ GVCN và HS xét đến cùng đều diễn ra trong cách đối nhân xử thế , giữa con người với nhau, thông qua quan hệ giữa người với người với nhau , thông qua quan hệ giữa người với người để thực hiện công việc. Trong quan hệ có có nhiều vấn đề mà pháp luật , kỹ cương ,nề nếp hay chương trình kế hoạch chủ nhiệm... đều không thể phổ quát hết được
- Có độ bất định cao
Một công việc bình thường có diễn biến theo chương trình kế hoạch hay tiến độ tương đối ổn định . Nhưng một tình huống xã hội hay chủ nhiệm thì tùy thuộc vào cách xử lý của người chủ nhiệm và đặc điểm của đối tượng . Chính sự tương tác cụ thể đó mà diễn biến của tình huống có thể phát triển , biến đổi theo những đường hướng tiến độ rất khác nhau .
- Tính pha trộn của các tình huống đặc biệt là tình huống sư phạm thương thể hiện ở chỗ : các sự việc , vụ việc hoàn cảnh có vấn đề trong tình huống .Thường có sự lẫn lộn pha tạp giữa cái có lý và cái phi lý, giữa cái thiện và cái ác, giữa cái tốt và cái xấu , giữa cái chung và cái riêng, giữa cái cá biệt và cái phổ biến ; giữa cái tích cực và cái tiêu cực ... đặt nhà sư phạm trước một tình thế trắng đen lẫn lộn , phải trái chưa tường minh , đúng sai chưa tỏ tường .Nhiều khi những chân giá trị , những nhân tố tích cực …. Thường bị che khuất , chìm sâu và bị bao phủ bởi cái vỏ bên ngoài không phản ảnh đúng bản chất của sự vật vì thế nhà sư phạm phải có những thủ pháp tác động đặc biệt để gạn đục khơi trong nhằm phát huy sức mạnh tiềm ẩn tích cực của chủ thể , khắc phục , hạn chế tiêu cực ,để giải quyết mọi việc cho tường minh .Đồng thời GV phải khích thích , khơi dậy khả năng tự giải tỏa mau thuẩn , xung đột của các nhân tố tạo ra tình huống
- Tính lan tỏa Một tình huống phát sinh trong đời sống hay trong công tác chủ nhiệm nhạy cảm trong trường hợp dường như “riêng lẻ ”, “cá biệt” vẫn có ảnh hưởng trực tiếp dến hoạt động và quan hệ trong cộng đồng tập thể hoặc lan truyền qua con đường dư luạn xã hội làm cho nguồn thong tin thu thập được về các sự kiện , vụ việc , nguyên cớ tạo ra tình huống bijphanr ảnh thiên lệch , méo mó theo kiểu “Tam sao thất bản”
Điều đó nhắc nhở nhà sư phạm khi khai thác các nguồn thong tin xã hội cần tỉnh táo ,sáng suốt “nghe” từ nhiều phía và có đầu óc phân tích , tổng hợp nhanh , nhạy , sắc sảo ; biết cách sử dụng và điều khiển dư luận tập thể , sử dụng sức mạnh cộng đồng , những đầu mối quan trọng chủ yếu để giải quyết vấn đề , một cách khách quan , minh bạch có hiệu quả .
Tuy nhiên, cũng có những tình huống xảy ra trong phạm vi hẹp, rất cá biệt , có những khía cạch cần kín đáo tế nhị không cần thiết mở rộng , công khai trong tập thể thì người chủ nhiệm lại cần phải cố gắng hạn chế phạm vi lan tỏa đến mức nhất định mới giải quyết êm thấm vấn đề .
3. Phân loại tình huống sư phạm
Bản thân nhà sư phạm đã điều khiển một hệ thống xã hội thu nhỏ hết sức năng động , phức tạp .Vì thế , những tình huống nảy sinh trong hoạt động và quan hệ sư phạm cũng thiên hình vạn trạng … Vì thế xuất hiện nhiều cách tiếp cận khác nhau , phân loại theo nhiều kiểu khác nhau để phản ảnh tình huống ở những góc độ nhất định .
- Phân loại theo tính chất
Dựa theo mức độ và tính chất mâu thuẩn , các loại tình huống :
+ Tình huống giãn đơn.
+ Tình huống phức tạp.
- Phân loại theo đối tượng tạo ra tình huống
+ Tình huống đơn phương: Nghĩa là chỉ có một bên tạo ra mâu thuẩn Ví dụ, tình huống “Người đứng sau lá đơn của nhà sư phạm ”.
+Tình huống song phương , là tình huống xuất hiện những mâu thuẩn từ hai phía .Ví dụ , tình huống “những đề nghị từ hai phía”
+ Tình huống đa phương là tình huống tạo nên bởi nhiều mối quan hệ và hoạt động trong công tác chủ nhiệm .Phần lớn các tình huống phức tạp trong công tác chủ nhiệm đều thuộc loại này .
Theo cách phân loại trên có thể đề cập đến các loại tình huống xuất hiện trong các mối quan hệ giữa nhà sư phạm với nhau ,giữa nhà sư phạm với người khác , giữa các thành viên trong tạp thể này với tập thể khác trong tổ chức , hoặc giữa tổ chức này với tổ chức khác và cộng đồng ngoài xã hội , giữa cá nhân này với cá nhân khác trongvaf ngoài tổ chức …
- Phân loại theo các chức năng của nhà sư phạm
Cách phân loại này có thể sắp xếp các tình huống theo các chức năng và chương trình .Cụ thể là các loại :
+ Tình huống trong công tác kế hoạch.
+ Tình huống trong công tác tổ chức nhân sự , xây dựng tập thể .
+ Tình huống trong trong chỉ đạo hoạt động sư phạm.
+ Tình huống trong kiểm tra đánh giá .
- Phân loại theo nội dung hoạt động sư phạm
Theo cách này việc phân loại này có thể dựa trên những nội dung hoạt động sư phạm đã được Nhà nước quy định trong các văn bản pháp quy.
- Trong công tác huấn luyện, đào tạo người ta còn phân loại tình huống theo các loại:
+ Tình huống đóng và tình huống mở.
+ Tình huống có thật và tình huống giả định.
Mặc dầu việc phân loại có nhiều kiểu khác nhau , nhưng do cùng tiếp cận ở một đối tượng – tình huống sư phạm , vì thế , mỗi cách tiếp cận đều có sự khác biệt nhất định nhưng nó cũng chứa những nội hàm tương đồng nhất định, đan xen nhau rất khó phân biệt.
1. Tình huống và tình huống sư phạm là gì?
Đề cập đến vấn đề này cần làm sáng tỏ những phạm trù khái niệm có liên quan với “tình huống” như “tình hình”, “tình trạng”, “tình thế”... là các khái niệm có sự phù hợp và khác biệt giữa ngữ nghĩa. Do đó, nội dung cửa chúng có những nét chung và những nét riêng.
- Tình hình: Là một phạm trù khái niệm rất rộng, trong đó chứa đựng tổng hợp các quá trình vận động của tự nhiên, xã hội, hoạt động của con người diễn ra trong khoảng thời gian và bối cảnh nhất định có tính quy luật mà người ta có thể dự đoán trước được, hoặc nắm bắt quy luật để điều khiển các hoạt động theo quy luật. Nhưng trong diễn biến của tình hình cũng có những sự kiện, vụ việc xuất hiện đột nhiên, bất ngờ ngoài dự đoán, hoặc ngoài mục đích hành động của con người, lúc đó được gọi là tình huống Sự biến đổi của tự nhiên ngày càng trở nên phức tạp, hoạt động của con Người và sự phát triển xã hội ngày càng phát triển phong phú, đa dạng thì tình huống xuất hiện ngày càng nhiều, đan xen trong diễn biến của tình hình. Như vậy, trong “tình hình” có hàm chứa “tình huống”.
- Tình trạng: Có thể hiểu một cách đơn giản là trạng thái phát triển của tự nhiên, xã hội và của con người ở một thời điểm nhất định có thể nhận biết 2Cc hiện trạng ở những mức độ xác định khác nhau (bình thường, tốt, hoặc xáu, thuận lợi, khó khăn, đột biến hay tuần tự...) hoặc có thể chưa biết, hay biết chưa rõ ràng. Như vậy, trong tình trạng có thể có những trạng thái, thời điểm chứa đựng, xuất hiện tình huống.
- Tình thế: Là sự phát triển của tình hình đã dẫn tới một đỉnh điểm, thời điểm nào đó tạo ra một mối tương quan, một vị thế nhất định, thế mạnh hay yếu, thế thắng hay bại, thế chủ động hay bị động, thế thủ hay thế công hoặc có khi lại lâm vào thế tiến thoái lưỡng nan... buộc phải có cách giải quyết kịp thời, độc đáo để vượt ra khỏi mối tương quan về thế đó theo hướng tích cực và có lợi nhất cho mình. ở đây có điểm gặp nhau giữa tình thế và tình huống ở khía cạnh phát triển của mâu thuẩn dẫn đến tình trạng cần phải giải quyết kịp thời nhưng có sự khác biệt về phạm vi giới hạn và tính chất của các mâu thuẩn của chúng.
- Tình huống : Là những sự kiện , vụ việc hoàn cảnh có vấn đề bức xúc nảy sinh trong hoạt động và quan hệ giữa con người với tự nhiên , xã hội và và giữ con người với con người buộc người ta phải giải quyết , ứng phó xử lý kịp thời nhằm đưa các hoạt động và quan hệ đó trở về trạng thái ổn định , phát triển khớp nhịp nhằm hướng tới mục đích , yêu cầu , kế hoạch đã được xác định của một tổ chức .
2. Một số đặc điểm của tình huống sư phạm
- Tính cụ thể thực tế chứa đựng những mâu thuãn, bức xúc xuất hiện trong một phạm vi thời gian và không gian khó biết trước đòi hởi phải ứng phó, xử lý kịp thời. Những sự kiện, vụ việc diễn biến bình thường theo chương trình, kế Hoạch không có những mâu thuẫn, bức xúc. Những xung đột tạo ra sự Bất ổn định trong quá trình sư phạm thì không phải tình huống mà chỉ là Việc giải quyết những vấn đề bình thường trong sự vận hành của hoạt động sư phạm .
- Sự xuất hiện tình huống thường chứa đựng yeeustoos ngẫu nhiên , bột phát nhưng cũng có tính quy luật phát triển của tự nhiên, xã hội nói chung, của sự phát triển một tổ chức trong hoạt động sư phạm nói riêng. Một tổ chức có kỷ cương, nề nếp, đoàn kết thống nhất, trên thuận dưới hoà diễn ra trong một môi trường tự nhiên, xã hội ít biến động thì tình huống sẽ xuất hiện ít hơn một tập thể có tổ chức kỷ luật kém, nội bộ hiềm khích, đố kỵ nhau, môi trường tự nhiên, xã hội xung quanh có nhiều biến động phức tạp. Vì thế việc xây dựng một tổ chức vững mạnh, có kỷ cương nề nếp, đoàn kết thống nhất, môi trường cộng đồng xã hội tích cực, lành mạnh sẽ là nền tảng tất yếu để hạn chế được những xung đột, mâu thuẩn, những tình huống gay cấn phức tạp xuất hiện trong công tác chủ nhiệm. Như vậy, sẽ xuất hiện và phát triển của tình huống diễn ra theo quy luật “nghịch biến” với sự phát triển của một tập thể, một tổ chức.
- Tính đa dạng, phức tạp:
Đây là một trong những đặc điểm nổi bật của tình huống nói chung, tình huống sư phạm nói riêng. Điều này thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau. Phản ánh nhiều loại mâu thuẩn gay cấn , phức tạp trong hoạt động và quan hệ của tổ chức và ngoài tổ chức . Chứa đựng nhiều nguyên nhân, nhiều duyên cớ và kể cả những ẩn số tiềm tàng dấu kín mà người GVCN phải hết sức minh mẫn tỉnh táo nhạy cảm và tinh tế mới phát hiện được mọi hoạt động và quan hệ GVCN và HS xét đến cùng đều diễn ra trong cách đối nhân xử thế , giữa con người với nhau, thông qua quan hệ giữa người với người với nhau , thông qua quan hệ giữa người với người để thực hiện công việc. Trong quan hệ có có nhiều vấn đề mà pháp luật , kỹ cương ,nề nếp hay chương trình kế hoạch chủ nhiệm... đều không thể phổ quát hết được
- Có độ bất định cao
Một công việc bình thường có diễn biến theo chương trình kế hoạch hay tiến độ tương đối ổn định . Nhưng một tình huống xã hội hay chủ nhiệm thì tùy thuộc vào cách xử lý của người chủ nhiệm và đặc điểm của đối tượng . Chính sự tương tác cụ thể đó mà diễn biến của tình huống có thể phát triển , biến đổi theo những đường hướng tiến độ rất khác nhau .
- Tính pha trộn của các tình huống đặc biệt là tình huống sư phạm thương thể hiện ở chỗ : các sự việc , vụ việc hoàn cảnh có vấn đề trong tình huống .Thường có sự lẫn lộn pha tạp giữa cái có lý và cái phi lý, giữa cái thiện và cái ác, giữa cái tốt và cái xấu , giữa cái chung và cái riêng, giữa cái cá biệt và cái phổ biến ; giữa cái tích cực và cái tiêu cực ... đặt nhà sư phạm trước một tình thế trắng đen lẫn lộn , phải trái chưa tường minh , đúng sai chưa tỏ tường .Nhiều khi những chân giá trị , những nhân tố tích cực …. Thường bị che khuất , chìm sâu và bị bao phủ bởi cái vỏ bên ngoài không phản ảnh đúng bản chất của sự vật vì thế nhà sư phạm phải có những thủ pháp tác động đặc biệt để gạn đục khơi trong nhằm phát huy sức mạnh tiềm ẩn tích cực của chủ thể , khắc phục , hạn chế tiêu cực ,để giải quyết mọi việc cho tường minh .Đồng thời GV phải khích thích , khơi dậy khả năng tự giải tỏa mau thuẩn , xung đột của các nhân tố tạo ra tình huống
- Tính lan tỏa Một tình huống phát sinh trong đời sống hay trong công tác chủ nhiệm nhạy cảm trong trường hợp dường như “riêng lẻ ”, “cá biệt” vẫn có ảnh hưởng trực tiếp dến hoạt động và quan hệ trong cộng đồng tập thể hoặc lan truyền qua con đường dư luạn xã hội làm cho nguồn thong tin thu thập được về các sự kiện , vụ việc , nguyên cớ tạo ra tình huống bijphanr ảnh thiên lệch , méo mó theo kiểu “Tam sao thất bản”
Điều đó nhắc nhở nhà sư phạm khi khai thác các nguồn thong tin xã hội cần tỉnh táo ,sáng suốt “nghe” từ nhiều phía và có đầu óc phân tích , tổng hợp nhanh , nhạy , sắc sảo ; biết cách sử dụng và điều khiển dư luận tập thể , sử dụng sức mạnh cộng đồng , những đầu mối quan trọng chủ yếu để giải quyết vấn đề , một cách khách quan , minh bạch có hiệu quả .
Tuy nhiên, cũng có những tình huống xảy ra trong phạm vi hẹp, rất cá biệt , có những khía cạch cần kín đáo tế nhị không cần thiết mở rộng , công khai trong tập thể thì người chủ nhiệm lại cần phải cố gắng hạn chế phạm vi lan tỏa đến mức nhất định mới giải quyết êm thấm vấn đề .
3. Phân loại tình huống sư phạm
Bản thân nhà sư phạm đã điều khiển một hệ thống xã hội thu nhỏ hết sức năng động , phức tạp .Vì thế , những tình huống nảy sinh trong hoạt động và quan hệ sư phạm cũng thiên hình vạn trạng … Vì thế xuất hiện nhiều cách tiếp cận khác nhau , phân loại theo nhiều kiểu khác nhau để phản ảnh tình huống ở những góc độ nhất định .
- Phân loại theo tính chất
Dựa theo mức độ và tính chất mâu thuẩn , các loại tình huống :
+ Tình huống giãn đơn.
+ Tình huống phức tạp.
- Phân loại theo đối tượng tạo ra tình huống
+ Tình huống đơn phương: Nghĩa là chỉ có một bên tạo ra mâu thuẩn Ví dụ, tình huống “Người đứng sau lá đơn của nhà sư phạm ”.
+Tình huống song phương , là tình huống xuất hiện những mâu thuẩn từ hai phía .Ví dụ , tình huống “những đề nghị từ hai phía”
+ Tình huống đa phương là tình huống tạo nên bởi nhiều mối quan hệ và hoạt động trong công tác chủ nhiệm .Phần lớn các tình huống phức tạp trong công tác chủ nhiệm đều thuộc loại này .
Theo cách phân loại trên có thể đề cập đến các loại tình huống xuất hiện trong các mối quan hệ giữa nhà sư phạm với nhau ,giữa nhà sư phạm với người khác , giữa các thành viên trong tạp thể này với tập thể khác trong tổ chức , hoặc giữa tổ chức này với tổ chức khác và cộng đồng ngoài xã hội , giữa cá nhân này với cá nhân khác trongvaf ngoài tổ chức …
- Phân loại theo các chức năng của nhà sư phạm
Cách phân loại này có thể sắp xếp các tình huống theo các chức năng và chương trình .Cụ thể là các loại :
+ Tình huống trong công tác kế hoạch.
+ Tình huống trong công tác tổ chức nhân sự , xây dựng tập thể .
+ Tình huống trong trong chỉ đạo hoạt động sư phạm.
+ Tình huống trong kiểm tra đánh giá .
- Phân loại theo nội dung hoạt động sư phạm
Theo cách này việc phân loại này có thể dựa trên những nội dung hoạt động sư phạm đã được Nhà nước quy định trong các văn bản pháp quy.
- Trong công tác huấn luyện, đào tạo người ta còn phân loại tình huống theo các loại:
+ Tình huống đóng và tình huống mở.
+ Tình huống có thật và tình huống giả định.
Mặc dầu việc phân loại có nhiều kiểu khác nhau , nhưng do cùng tiếp cận ở một đối tượng – tình huống sư phạm , vì thế , mỗi cách tiếp cận đều có sự khác biệt nhất định nhưng nó cũng chứa những nội hàm tương đồng nhất định, đan xen nhau rất khó phân biệt.
